|
término |
definición |
|
Omnis definitio in iure civili periculosa est; parum est enim, ut non subverti posset empezar lección
|
|
W prawie cywilnym wszelka definicja jest niebezpieczna, ponieważ rzadko się zdarza, by nie można było jej podważyć
|
|
|
|
Ius est ars boni et aequi empezar lección
|
|
Prawo jest sztuką dobra i słuszności
|
|
|
|
Nulla est iurisprudentia sine latina sapientia empezar lección
|
|
żadna jest jurysprudencja bez łaciny
|
|
|
|
Hominum causa omne ius constitutum sit empezar lección
|
|
Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka
|
|
|
|
Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non ledere, suum cuique tribuere empezar lección
|
|
Nakazy prawa są następujące: uczciwie żyć, nie szkodzić drugiemu, oddawać każdemu to, co mu się należy
|
|
|
|
Aequitas empezar lección
|
|
słuszność, czyli to co uczciwe i zgodne z sumieniem
|
|
|
|
Fiat iustitia, pereat mundus empezar lección
|
|
Niech stanie się sprawiedliwość, choćby świat miał runąć
|
|
|
|
Bis de eadem re agere non licet (lub ne bis in idem) empezar lección
|
|
nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie
|
|
|
|
Acta publica probant se ipsa empezar lección
|
|
dokumenty urzędowe świadczą same za siebie
|
|
|
|
Actor sequitur forum rei empezar lección
|
|
|
|
|
|
Semel heres semper heres empezar lección
|
|
kto zostaje dziedzicem, pozostaje nim zawsze
|
|
|
|
Indigno aufertur hereditas empezar lección
|
|
niegodnemu odbiera się spadek
|
|
|
|
Mater semper certa est: pater est, quem nuptiae demonstrant empezar lección
|
|
matka jest zawsze pewna, ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo
|
|
|
|
Adoptio naturam imitatur empezar lección
|
|
przysposobienie naśladuje naturę
|
|
|
|
Affines sunt viri et uxoris cognati empezar lección
|
|
powinowatymi są krewni męża i żony
|
|
|
|
Res nullius cedit primo occupanti empezar lección
|
|
rzecz niczyja przypada temu, kto pierwszy ją zawłaszczył
|
|
|
|
Prior tempore potior iure empezar lección
|
|
kto lepszy, co do czasu, ten lepszy co do prawa
|
|
|
|
Superficies solo cedit empezar lección
|
|
to, co znajduje się na gruncie, przypada gruntowi
|
|
|
|
Res perit suo domino empezar lección
|
|
rzecz przypada swojemu właścicielowi
|
|
|
|
Expedit enim rei publicae, ne quis re sua male utatur empezar lección
|
|
w interesie państwa leży, aby nikt nie używał źle swojej rzeczy.
|
|
|
|
Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet empezar lección
|
|
nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa, niż sam ma
|
|
|
|
Obligatio impossibilium nulla est empezar lección
|
|
zobowiązanie do świadczenia niemożliwego nie istnieje
|
|
|
|
Et non facere facere est empezar lección
|
|
powstrzymanie się od działania, jest działaniem
|
|
|
|
Si unus solvat, omnes liberanatur empezar lección
|
|
jeżeli jeden spełni świadczenie wszyscy są uwolnieni
|
|
|
|
Rebus sic stantibus omnis promissio intellegitur empezar lección
|
|
Każde zobowiązanie rozumiane jest jako obowiązujące tylko w takim stanie rzeczy, jaki istniał w momencie jego zawarcia
|
|
|
|
Dies interpellat pro homine empezar lección
|
|
termin wzywa za człowieka
|
|
|
|
Sine pretio nulla vendito empezar lección
|
|
Nie ma sprzedaży bez ceny
|
|
|
|
Male enim nostro iure uti non debemus empezar lección
|
|
nie powinniśmy bowiem źle korzystać z naszego prawa.
|
|
|
|
Ab initio nullum semper nullum empezar lección
|
|
to, co jest od początku nieważne, zawsze jest nieważne.
|
|
|
|
Rei turpis nullum mandatum est empezar lección
|
|
nieważne jest zlecenie niemoralnego zachowania
|
|
|
|
Nemo de domo sua extrahi debet empezar lección
|
|
nikogo z własnego domu nie można zabierać siłą
|
|
|
|
Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest empezar lección
|
|
siłą wyższą jest zdarzenie, któremu słabość ludzka nie może się oprzeć
|
|
|
|
Ius naturale est, quod natura omnia animalia docuit: nam ius istud non humani generis proprium, sed omnium animalium empezar lección
|
|
Prawem naturalnym jest to prawo, którego sama natura nauczyła wszystkie stworzenia: prawo bowiem jest właściwe nie tylko rodzajowi ludzkiemu, lecz wszystkim stworzeniom
|
|
|
|
Legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma divider possumus empezar lección
|
|
Dobre prawo od złego możemy odróżnić miarą prawa natury
|
|
|
|
Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur empezar lección
|
|
Prawa są stanowione nie ze względu na konkretne osoby, lecz dla wszystkich.
|
|
|
|
Lex non obligat nisi promulgata empezar lección
|
|
Ustawa nie obowiązuje, jeśli nie jest ogłoszona.
|
|
|
|
Lex retro non agit empezar lección
|
|
Ustawa nie działa wstecz.
|
|
|
|
Simplicitas legibus amica empezar lección
|
|
Prostota przyjaciółką ustaw.
|
|
|
|
Legem brevem esse oportet empezar lección
|
|
Ustawa powinna być zwięzła.
|
|
|
|
In legibus magis simplicitas quam difficultas placet empezar lección
|
|
W ustawach lepsza jest prostota niż zawiłość.
|
|
|
|
Misera est vita, ubi ius est vagum aut incertum empezar lección
|
|
Marne jest życie tam, gdzie prawo jest chwiejne albo niepewne.
|
|
|
|
Magistratum lege esse loquentem, legem autem mutuum magistratum empezar lección
|
|
Urzędnik jest mówiącym prawem, prawo zaś niemym urzędnikiem.
|
|
|
|
Quid est enim civitas nisi iuris societas civium? empezar lección
|
|
Czymże jest bowiem państwo, jeśli nie opartym na przepisach prawa związkiem obywateli?
|
|
|
|
Amemus patriam, pareamus legibus empezar lección
|
|
Kochajmy Ojczyznę, przestrzegajmy obowiązujących w niej praw.
|
|
|
|
Auctoritas, non veritas facit legem empezar lección
|
|
Nie prawda, lecz władza państwowa stanowi prawo.
|
|
|
|
Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem empezar lección
|
|
We wszystkich sprawach zasada sprawiedliwości i słuszności powinna mieć pierwszeństwo nad zasadą ścisłego prawa.
|
|
|
|
A verbis legis non est recedendum empezar lección
|
|
Należy trzymać się słów ustawy.
|
|
|
|
Cuius est condere, eius est abrogare empezar lección
|
|
Kto może stanowić prawo, ten może je uchylić.
|
|
|
|
Iudex est lex loquens / Iudicis est ius dicere, non dare empezar lección
|
|
Sędzia jest mówiącą ustawą / Rzeczą sędziego jest orzekać, nie stanowić prawo.
|
|
|
|
Ex iniuria ius non oritur empezar lección
|
|
Z bezprawia nie powstaje prawo
|
|
|
|
Nemo ex suo delicto meliorem suam condicionem facere potest empezar lección
|
|
Nikt nie może polepszyć swojej sytuacji w następstwie własnego czynu bezprawnego
|
|
|
|
Non ex regula ius sumatur, sed ex iure qoud est regula fiat empezar lección
|
|
Reguły (zasady) nie tworzą prawa lecz się z niego wywodzą.
|
|
|
|
Applicatio est vita regulae empezar lección
|
|
Stosowanie prawa jest życiem normy prawnej
|
|
|
|
Iustitia non debet claudicare empezar lección
|
|
Sprawiedliwość nie powinna kuleć.
|
|
|
|
Roma locuta causa finita empezar lección
|
|
Rzym przemówił/orzekł, sprawa skończona
|
|
|
|
Iustitia vestras iudicabo empezar lección
|
|
Osądzę waszą sprawiedliwość
|
|
|
|
Nemo est iudex in propria causa empezar lección
|
|
Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
|
|
|
|
Audiatur et altera pars empezar lección
|
|
Niech będzie wysłuchana i druga strona
|
|
|
|
Prius quam exaudias, ne iudices empezar lección
|
|
Zanim nie wysłuchasz, nie sądź
|
|
|
|
Erubescens, cum sine lege loquimur empezar lección
|
|
Rumienimy się, gdy mówimy bez ustawy
|
|
|
|
Facta probantur, iura novit curia empezar lección
|
|
Fakty wymagają udowodnienia, prawo zna sąd.
|
|
|
|
Bonus iudex damnat improbanda, non odit empezar lección
|
|
Dobry sędzia karze występki, jednak bez nienawiści.
|
|
|
|
Boni iudicis est lites dirimere empezar lección
|
|
Dobrego sędziego cechuje umiejętność łagodzenia sporów.
|
|
|
|
Qoud legibus omnissum est, non omnittetur religione iudicantis empezar lección
|
|
Co zostało pominięte, niech nie umknie skrupulatnemu sędziemu.
|
|
|
|
Sapientis iudicis est semper cogitare, quid lex cogat empezar lección
|
|
Mądry sędzia powinien zawsze rozważać to, co nakazuje prawo.
|
|
|
|
Iudex non facile recedere debet empezar lección
|
|
Sędzia nie powinien łatwo ustępować.
|
|
|
|
Se damnat iudex, innocentem qui opprimit empezar lección
|
|
Samego siebie skazuje sędzia, który uciska niewinnego.
|
|
|
|
Nulla poena sine culpa empezar lección
|
|
|
|
|
|
Nullum crimen sine lege empezar lección
|
|
Nie ma przestępstwa bez ustawy
|
|
|
|
Nullum crimen sine poena empezar lección
|
|
Nie ma przestępstwa bez kary
|
|
|
|
Nullum crimen sine periculo sociali empezar lección
|
|
Nie ma przestępstwa bez społecznego niebezpieczeństwa czynu
|
|
|
|
Debet quis iuri subiacere, ubi deliquit empezar lección
|
|
Podlega się prawu miejsca dokonania przestępstwa
|
|
|
|
Graviore culpa gravior poena empezar lección
|
|
Im większa wina, tym większa kara
|
|
|
|
Geminat peccatum, quem delicti non pudet empezar lección
|
|
Kto nie wstydzi się swojego czynu, podwaja swoją winę
|
|
|
|
Affectus punitur, etsi non sequatur effectus empezar lección
|
|
Zamiar jest karalny nawet wtedy, gdy zamierzony skutek nie nastąpił
|
|
|
|
Minor in delictis maior habetur empezar lección
|
|
W przypadku przestępstw nieletni traktowany jest jak dorosły
|
|
|
|
Ultimum supplicium esse mortem solam interpretamur empezar lección
|
|
Jako najwyższą karę rozumiemy jedynie karę śmierci
|
|
|
|
Semel comissa poena non evanescit empezar lección
|
|
Raz wymierzona kara nie popada w zapomnienie
|
|
|
|
Poena maior absorbet minorem empezar lección
|
|
Kara cięższa pochłania lżejszą
|
|
|
|
Multiplicata transgressione crescat poenae inflictio empezar lección
|
|
Przy powtórnym złamaniu prawa prawa niech wzrasta wymiar kary
|
|
|
|
Ex singulis causis singulae poenae irrogantur empezar lección
|
|
W poszczególnych przypadkach nakłada się poszczególne kary - zasada indywidualizacji kary
|
|
|
|
Facientes et consentientes pari poena plectuntu empezar lección
|
|
Na sprawców i wspólników nakłada się równą karę
|
|
|
|
Expedit rei publicae, ut finis sit litium empezar lección
|
|
Dla państwa korzystne jest, aby procesy nie trwały zbyt długo
|
|
|
|
Crimina morte extinguuntur empezar lección
|
|
Przestępstwa wygasają wskutek śmierci sprawcy
|
|
|
|
Ius et furi dicitur empezar lección
|
|
Nawet złodziejowi należy się sprawiedliwość przed sądem
|
|
|
|
Nemo iudex in causa sua empezar lección
|
|
Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
|
|
|
|
Nullus describatur reus, priusquam convincatur empezar lección
|
|
Nikogo nie wolno uznać za winnego przed skazaniem
|
|
|
|
Neminem captivabimus nisi iure victum empezar lección
|
|
Nikogo nie będziemy więzili, chyba że skazanego prawomocnym wyrokiem
|
|
|
|
Absentem in crminibus damnari non oportet empezar lección
|
|
Nieobecnego nie należy skazywać za przestępstwo
|
|
|
|
Tantum devolutum, quantum appellatum empezar lección
|
|
Sprawa w takim zakresie przechodzi do sądu wyższej instancji, na ile zostało to określone w apelacji
|
|
|
|
Reformatio in peius iudici appellatio non licet empezar lección
|
|
Sądowi apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku nie niekorzyść zasądzonego/skazanego
|
|
|
|
Accusare nemo se debet (nisi coram deo) empezar lección
|
|
Nikt nie musi oskarżać samego siebie (chyba że przed Bogiem).
|
|
|
|
Facultas probandi non est augustanda empezar lección
|
|
Możliwość dowodzenia nie może być ograniczana
|
|
|
|
In criminalibus probationes debent esse luce clariores empezar lección
|
|
W sprawach karnych dowody muszą być jaśniejsze niż światło
|
|
|
|
Qod non est in actis, non est in mundo empezar lección
|
|
Czego nie ma w aktach, nie ma na świecie
|
|
|
|
In dubiis benigniora / clementia empezar lección
|
|
W razie wątpliwości łaskawiej/łagodniej
|
|
|
|
In dubiis minus empezar lección
|
|
W razie wątpliwości zasądzić mniej
|
|
|
|
In dubio pro reo iudicandum est empezar lección
|
|
W razie wątpliwości na korzyść oskarżonego
|
|
|
|
In dubio pro libertate empezar lección
|
|
W razie wątpliwości na korzyść wolności
|
|
|
|
Animus malus empezar lección
|
|
|
|
|
|
Causa criminalis empezar lección
|
|
|
|
|
|
Corpus delicti empezar lección
|
|
Przedmiot będący dowodem popełnienia przestępstwa
|
|
|
|
Delicto flagranti / in flagranti empezar lección
|
|
|
|
|
|
Habeas corpus empezar lección
|
|
Zespół norm gwarantujących wolność i nietykalność osobistą
|
|
|
|
Morbus mentalis empezar lección
|
|
|
|
|
|
Poena capitis / ultimum supplicium empezar lección
|
|
|
|
|
|
Poena talionis empezar lección
|
|
|
|
|
|
Vis compulsiva empezar lección
|
|
|
|
|
|
Corruptissima / perditissima re publica plurimae leges empezar lección
|
|
Im większe zepsucie w państwie, tym liczniejsze ustawy
|
|
|
|
Leges ab omnibus intellegi debent empezar lección
|
|
Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich
|
|
|
|
De minimis non curat lex empezar lección
|
|
Ustawa nie troszczy się o drobiazgi
|
|
|
|
Verba cum effectu acipienda empezar lección
|
|
Słowa należy zgodnie z ich znaczeniem
|
|
|
|
Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio empezar lección
|
|
W takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne
|
|
|
|
Clara non sunt interpretanda empezar lección
|
|
Nie dokonuje się wykładni tego, co jasne
|
|
|
|
Interpretatio cessat in claris empezar lección
|
|
Interpretacja (wykładnia) kończy się, gdy wszystko jest jasne
|
|
|
|
Eius est interpretari leges, cuius est condere empezar lección
|
|
Do interpretacji prawa upoważniony jest ten, kto je stanowi
|
|
|
|
Apices iuris non sunt iura empezar lección
|
|
Sztuczki prawne nie stanowią prawa
|
|
|
|
Contra legem facit, qui id facit qoud lex prohibet, in fraudem vero, qui salvis verbis legis sententiam eius circumvenit empezar lección
|
|
Wbrew ustawie postępuje ten, kto czyni to, czego ustawa zabrania; z ominięciem ustawy działa zaś ten, kto nie naruszając jej słów, obchodzi jej treść
|
|
|
|
Secundum legem empezar lección
|
|
|
|
|
|
Contra legem empezar lección
|
|
|
|
|
|
Praeter legem empezar lección
|
|
|
|
|
|
Lege non distinguente nec nostrum est distinguere empezar lección
|
|
Tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie naszą rzeczą jest wprowadzać rozróżnienie
|
|
|
|
Exceptio est strictissimae interpretationis empezar lección
|
|
Wyjątek powinien być interpretowany ściśle
|
|
|
|
Expressio specialis omnem impedit extensionem empezar lección
|
|
Dokładne wyrażenie wyklucza wykładnię rozszerzającą
|
|
|
|
Exclusa censentur omnia, quae lex enumerando non inclusit empezar lección
|
|
Należy uznać za wyłączone wszystko to, czego ustawa, wyliczając, nie włączyła
|
|
|
|
Interpretatio declarativa (Extensiva et Restrictiva) empezar lección
|
|
Wykładnia literalna (Rozszerzająca i Zawężająca)
|
|
|
|
Argumentum a rubrica empezar lección
|
|
Argument z systematyki ustawy
|
|
|
|
Incivile est nisi tota lege respecta una aliqua particula eius proposita iudicare vel respondere empezar lección
|
|
Nieprawidłowe jest wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzględniania całości ustawy, na podstawie jednego fragmentu
|
|
|
|
Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur empezar lección
|
|
Ustawy są właściwie interpretowane, gdy zachowuje się ich ducha
|
|
|
|
Sensum, non verba spectamus empezar lección
|
|
Patrzymy na sens, nie na słowa
|
|
|
|
Ratio legis empezar lección
|
|
Cel, sens ustawy, “przyczyna wydania”.
|
|
|
|
Lex superior derogat legi lnferiori empezar lección
|
|
|
|
|
|
Lex specialis derogat legi generali empezar lección
|
|
|
|
|
|
Lex posteriori derogat legi priori empezar lección
|
|
|
|
|
|
Summum ius summa iniuria empezar lección
|
|
Najwyższe prawo [bywa] najwyższym bezprawiem
|
|
|
|
Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata empezar lección
|
|
Uchylenie ustawy uchylającej ustawę nie przywraca obowiązywania uchylonej ustawy
|
|
|
|
Omnia sunt interpretanda empezar lección
|
|
Wszystko podlega interpretacji
|
|
|
|
Lex iniusta non est lex empezar lección
|
|
Ustawa (prawo) niesprawiedliwe nie jest ustawą (prawem).
|
|
|
|
Non omne quod licet honestum est empezar lección
|
|
Nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe
|
|
|
|
Pacta sunt servanda empezar lección
|
|
|
|
|
|
Silent leges inter arma empezar lección
|
|
Pośród oręża (w czasie wojny) milczą ustawy.
|
|
|
|
Ubi societas, ibi civitas ibi ius empezar lección
|
|
Gdzie społeczeństwo, tam też państwo, tam też prawo
|
|
|
|
Salus populi suprema lex esto empezar lección
|
|
Dobro ludu najwyższym prawem
|
|
|
|
Onus probandi empezar lección
|
|
|
|
|
|
Legum servi sumus ut liberi esse possimus empezar lección
|
|
Wszyscy jesteśmy niewolnikami praw (abyśmy mogli być wolni)
|
|
|
|
Cessante ratione legis, cessat lex ipsa empezar lección
|
|
Gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc sama ustawa
|
|
|
