Nowożytność 5

Przywiązanie chłopa do wsi

Zakaz opuszczania wsi

społeczenstwo Rzeczypospolitej miało charakter stanowy

dzieliło sie na 4 stany spol: chłopi, mieszczaństwo, duchowieństwo, szlachta

chłopi

byli poddanymi panow feudalnych, którzy byli wlasciielami uprawianej przez nich ziemi, Przywiązanie chłopa do wsi

Ludzie luźni

Pozastanowa grupa ludzi, żebracy, przestępcy, pracownicy sezonowi

Wieloetniczna Rzeczypospolita w XVI w

Polacy, Litwini, ludność ruska, Żydzi, Ormianie, Niemcy, Szkoci, Holendrzy (olędrzy), Szkoci, Karaimi, Tatarzy, Cyganie

Gospodarka folwarczno- pańszczyźniana w Polsce

do gosp. naturalnej wkracza gosp. towarowo-pieniężna, chłopi(ich parobkowie) pracowali w folwarkach, trójpolówka, monopole dworskie(młyn, sprzedaż soli, monopol propinacyjny - pan feudalny jedyny może sprzedawać trunki

Stan chłopski w XVI w

Sołtysi, kmiecie, zagrodnicy, chałupnicy, komornicy, służba,

Miasta polskie w XVI w

Słabo rozwinięte w porównaniu do Zachodu, Gdańsk jedynie dorównywał, monopole organizacja cechowa, Zamość,Żółkiew ośrodki górnicze Wieliczka i Olkusz, słabość miast, bo pozbawienie mieszczaństwa możliwości kupowania ziemi w mieście(przywilej dla szlachty)

Handel w Polsce w XVI w

Targi miejskie, jarmarki, brak jednolitego systemu celnego i systemu wag i miar, szlak handlowy Wisły, eksport zboża szutami i tratwami, Wołyń, pokój jarmarczny

pokój jarmarczny

(każde przewinienie w czasie trwania jarmarku surowo karane, bo bezpieczeństwo przybyłych

1493 r

I sejm walny w Piotrkowie

1430

przywilej o nietykalności osobistej i majątkowej (Neminem captivabimus), szlachcica nie można ukarać bez wyroku sądowego chyba że przyłapany na gorącym uczynku

1496

statuty piotrkowskie-zakazano mieszczanom nabywania ziem i chłopi nie mogą opuszczać wsi

1518

Zygmunt Stary zrzeka się rozstrzygania sporów między szlachtą a poddanymi,

prawo ziemskie

inne dla każdego stanu

szlachta podział

magnateria(senat), szlachta średnia(posłowie na sejm), szlachta drobna(własciciele częsci wsi), szlachta zagrodowa(ma ziemie ale nie chłopów), gołota(brak ziemi)

Polski parlamentaryzm

Sejmiki, sejm, senat (wcześniej rada królewska), izba poselska (posłowie)

Sejmiki,

zjazd szlachty z okreslonych ziem i województw, wybierano tam posłow na sejm, w ramach powiatów, ziem, województw

sejm,

ogólnopolska instytucja reprezentacji stanowej

senat

rada krolewska

izba poselska

posłowie

Królewszczyzna

Ziemia należąca do monarchy, tylko czasowo oddana magnaterii w użytkowanie, mogły przechodzić z pokolenia na pokolenie, oddawane pod pożyczki, ruch egzekucyjny

1501 r

Aleksander Jagiellonczyk Przywilej mielnicki (anulowany), zwiększenie roli senatu, a przez to możnowładców, wywołało to sprzeciw szlachty średniej, niepiastującej wysokich urzędów,

1504

sejm w Piotrkowie zakaz nadawania krolewszczyzn tylko za zgodą sejmu, ustawa o inkompabitiliach-zakaz łączenie przez jedą osobę ważniejszych stanowisk

1505

Konstytucja Nihil Novi na sejmie w Radomiu, anulowanie przywileju mielnickiego, władza ustawodawcza dla całego sejmu razem z izba poselska (stany sejmujące: król, izba poselska, senat)

1529

Elekcja i koronacja vivente(za życia Zygmunta 1 Starego) rege Zygmunta Augusta

1537

Wojna kokosza/rokosz lwowski, Zygmunt Stary zwołuje pospolite ruszenie na wyprawę do Mołdawii, szlachta chce uznania przez niego elekcyjności tronu, co się dzieje

Ruch egzekucyjny

antymagnacki program szlachty za Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, królewszczyzny zabrać magnatom, przywódcy Mikołaj Sienicki, Hieronim Ossoliński, Rafał Leszczyński, szlachta zgłaszała postulaty egzekwowania prawa

1547 r

Potajemny ślub Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną, groźba umocnienia się magnatów (Radziwiłłów)

Zygmunt August

Mimo że początkowo nie zwoływał sejmu, to go zwołał, bo brak pieniedzy na wojna w Inflantach, sejm w Piotrkowie poparł egzekucję dóbr królewskich, lustracja królewszczyzn, wojsko kwarciane (czwarta część dochodów z królewszczyzn)

1562-1567

sejm w Piotrkowie poparł egzekucję dóbr królewskich, lustracja królewszczyzn, wojsko kwarciane (czwarta część dochodów z królewszczyzn)

Brakteaty

Słabe monety z okresu rozbicia dzielnicowego

Kallimach

doradca Kazimierza Jagiellończyka, propagator idei humanizmu w Reczypospolitej

sztuka epistolarna

sztuka pisania listów

Mecenas sztuki

udziela wsparcia finansowego artystomw zamian za sławienie w swoich dziełach(Zygmust Stary i August)

Renesans w Polsce

Marcin Kromer (historia), Jan Kochanowski, Mikołaj Kopernik, rozwijały się nauki medyczne, geografia i historiografia, literatura-Mikołaj Rej, mik. Sęp-Szarzyński, Mikołaj Rej, miasto idealne Zamość

sztuka renesansu

attyki, płaskorzeźby, portalowe wejścia, ratusze, arkady

architektura

kaplica zygmuntowska, ratusz w Poznaniu, dziedziniec zamku królewskiego na wawelu, kaplica Boimów we Lwowie, kamienica pod ś. Krzysztofem w Kazimierzu nad Wisła