Moja lekcja

związki nieorganiczne

substancje, które nie zawierają atomu węgla (oprócz CO2 i H2CO3)

związki organiczne

substancje, których głównym składnikiem jest węgiel

Wiązanie kowalencyjne

wiązanie silne, które powstaje przez uwspólnienie jednej lub kilku par elektronów należących do różnych elektronów.

wiązanie jonowe

Wiązanie silne. Powstaje w wyniku przyciągania się różnoimiennych jonów.

ketony

atomy o ładunku dodatnim, powstają w wyniku utraty elektronów

aniony

atomy o ładunku ujemnym, powstają w wyniku przyjęcia elektronów

wiązanie wodorowe

Wiązanie słabe, ale występuje w dużych ilościach. Powstaje między dodatnio naładowanym atomom wodoru jezdnej cząsteczki a innym atomem naładowanym ujemnie, pochodzącym z innej cząsteczki.

Siły van der Waalsa

oddziaływanie międzycząsteczkowe. Występuje między dwubiegunowymi cząsteczkami.

oddziaływanie hydrofobowe

Słabe oddziaływanie międzycząsteczkowe. Powstaje wtedy, gry w środowisku wodnym znajdują się cząsteczki, które nie są dipolami.

Sacharydy (cukry)

powstają w wyniku fotosyntezy przeprowadzanej przez rośliny.

Sacharydy dzieli się na:

-monosacharydy, oligosacharydy, polisacharydy

monosacharydy

jednocukry, mają najprostszą budowę, zawierają od 3 do 7 atomów węgla w cząsteczce. Każdy z cukrów prostych ma kilka grup hydroksylowych (-OH) i jedną grupę karboksylową: aldehydową (_CHO) lub ketonową (-CO).

oligosacharydy

Powstają przez połączenie od dwóch do pięciu cząsteczek cukrów prostych wiązaniem O-glikozydowym

Wiązanie O-glikozydowe

części cząsteczki jest połączona mostkami tlenowymi

monosacharydy - przykład

triozy, pentozy, heksozy

oligosacharydy - przykład

sacharoza, laktoza, maltoza

polisacharydy

związki zbudowane z dużej liczby monosacharydów połączonych wiązaniami O-glikozydowymi.

polisacharydy - przykład

zapasowe (skrobia, glikogen); budulcowe (celuloza, chityna)

lipidy (tłuszczowce)

związki organiczne, ich cząsteczki są niepolarne, dlatego nie rozpuszczają się w wodzie. Dobrze rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych

lipidy dzielimy na:

proste, złożone i izoprenowe

lipidy proste

estry alkoholu (glicerolu) i wyższych kwasów tłuszczowych

estry

produkty kondensacji alkoholu i kwasów

lipidy złożone

składają się z alkoholu, kwasów tłuszczowych i innych związków np. kwas fosforanowy V lub cukry

budowa fosfolipidów - lipidy złożone

ogon (hydrofobowy) i główka (hydrofilowa)

lipidy izoprenowe

produkty polimeryzacji cząsteczek izoprenu (węglowodoru)

lipidy izoprenowe dzielimy na:

steroidy i karotenoidy

steroidy

(lipidy izoprenowe) -związki o złożonej budowie pierścieniowej. Jednym z głównych steroidów jest cholesterol.

karotenoidy

(lipidy izoprenowe) -żółte, pomarańczowe i czerwone barwniki występujące w komórkach roślin

aminokwasy

podstawowa jednostka budulcowa białek. Składa się z centralnego atomu węgla, połączonego wiązaniem kowalencyjnymi z grupą aminową (-NH2), grupą karboksylową (-COOH), atomem wodoru oraz charakterystycznym podstawnikiem

Aminokwasy - formy

jony obojętne, aniony, kationy

białka, podział ze względu na ilość aminokwasów:

oligopeptydy (2- 10 aminokwasów), polipeptydy (11-100 aminokwasów), makropeptydy, czyli białka (powyżej 100 aminokwasów)

Rodzaje białek

białka fibrylarne (włókienkowe) oraz białka globularne

białka fibrylarne (włókienkowe)

mają strukturę włóknistą i nie rozpuszczają się w wodzie, wchodzą w skład elementów strukturalnych organizmów

białka globuralne

mają kształt kulisty, zazwyczaj rozpuszczają się w wodzie

zol

wodny roztwór białek

żel

zol po dodaniu soli metali lekkich- po koagulacji białek

koagulacja

dodanie do wodnego rozwory białek soli metali lekkich, proces ten jest odwracalny, ponieważ nie narusza struktury przestrzennej białek

deanaturacja

proces nie odwracalny, zachodzi pod wpływem czynników fizycznych - temperatura ok 40 stopni

komórki prokariotyczne

komórki nie zawierające jądra komórkowego - bakterie

komórki prokariotyczne

komórki zawierające jądro komórkowe

budowa komórki prokariotycznej

ściana komórkowa, błona komórkowa, rybosomy, materiał zapasowy i nukleoid

nukleoid

pełni funkcje jądra komórkowego, jest to nieograniczony błoną obszar cytoplazmy, w którym znajduje się kulista cząsteczka DNA nazywana genoforem

plazmidy

małe cząsteczki DNA

budowa komórki prokariotycznej

ściana komórkowa*, błona komórkowa, jądro komórkowe, jąderko, mitochondrium, siateczka śródplazmatyczne, rybosomy, aparat Golgiego, wakuole*, chloroplasty*

budowa błony biologicznej

Składa się głównie z lipidów (fosfolipidy lub glikolipidy) i białek (głównie lipoproteiny, glikoproteiny)

białka błony biologicznej dzieli się na:

integralne (przechodzą przez dwie warstwy fosfolipidów) i powierzchniowe (peryferyczne - związane z błoną poprzez inne białka)

Właściwości błony biologicznej

płynność, asymetria, selektywna przepuszczalnosć

funkcje błony biologicznej

tworzą fizyczną przegrodę między komórką a jej otoczeniem; kontrolują transport określonych cząsteczek i jonów; odbierają sygnały ze środowiska zewnętrznego

Transport przez błonę:

-proces zachodzący bez zmiany w strukturze błon (transport bierny i czynny); - transport, w którym struktura błony ulega zmianie (endocytoza i egzocytoza)

transport bierny

zgodnie z różnicą stężeń, bez nakładu energo

transport czynny

wbrew różnicy stężeń, ruch ten wymaga nakładu energii, odbywa się on za pośrednictw białek transportujących

Białka transportujące

białka kanałowe (małe cząsteczki i jony) oraz białka nośnikowe (zmieniają strukturę przestrzenną, wiążą cząsteczki substancji)

Pompa sodowo-potasowa

nośnik uczestniczący w transporcie aktywnym, działa bez przerwy, utrzymując wewnątrz komórki mniejsze stężenie jonów sodu i większe stężenie jonów potasu niż na zewnątrz

endocytoza

materiał pobrany z otoczenia jest zamykany w pęcherzyku endocytotycznym powstałym przez wypuklenie błony komórkowej. Jego zawartość jest rozkładana przez enzymy hydrolityczne pochodzące z lizosomów

rodzaje endocytozy

fagocytoza (duże cząsteczki) oraz pinocytoza (małe cząsteczki o płyny)

Egzocytoza

pęcherzyki transportujące lipidy i białka z aparatów Golgiego zlewają się z błoną komórkową i uwalniają swoją zawartość na zewnątrz

Osmoza

odmiana dyfuzji prostej, polega ona na przenikaniu rozpuszczalnika - wody przez błonę biologiczną z roztworu o niższym stężeniu do roztworu o wyższym stężeniu substancji do roztworu.

jądro komórkowe

jest otoczone podwójną błoną - otoczką jądrową. Jego wnętrze wypełnia kariolimfa zawierające chromatynę. W jądrze występują również jedno lub kilka jąderek

funkcje jądra komórkowego

kontrolowanie przebiegu większości procesów życiowych komórki; powielanie i przekazywanie materiału genetycznego (DNA) do komórek potomnych

Skład chromtyny

kwas deoksyrybonukleinowy (DNA); kwas rybonukleinowy (RNA); białka histonowe; białka niehistonowe

kariotyp

zespół chromosomów charakterystycznych dla danego gatunku

chromosomy homologiczne

dwa podobne do siebie chromosomy

cytozol

roztwór koloidalny, w którym fazę rozpraszającą stanowi woda, a fazę rozproszoną - inne związki chemiczne i organiczne (białka)

cytoszkielet

skomplikowana, dynamiczne sieć włókien utworzona przez białka włókienkowe cytozolu, występująca wew wszystkich komórkach eukariotycznych

Skład cytoszkieletu

mikrotubule, filamenty pośrednie, filamenty aktynowe

mikrotubule

długie rurki, zbudowane z białka - tubuliny, ich sieci decydują o rozmieszeniu organelli w komórce i tworzy szlaki transportowe wewnątrzkomórkowe

filamenty pośrednie

włókna różnych białek, tworzące silną, trwałą sieć, która otacza jądro komórkowe- zapewnia wytrzymałość mechaniczną

filamenty aktynowe (mikrofilamenty)

cienki struktury zbudowane z białka - aktyny. Umożliwiają zmianę kształtu i ruch pełzakowaty, uczestniczy w skurczach włókien mięśniowych

rzęski

krótkie wypuski, o dużej ilości

wici

długie wypustki, zwykle jedna lub dwie

ciało podstawowe

wyrastają z niego rzęski i wici, stanowi środek formowanie się budujących je mikrotubuli

ruch cytoszkieletu

ruch wewnątrzkomórkowy, dzięki któremu cytozol pośredniczy w transporcie substancji

siateczka śródplazmatyczna

system błon biologicznych przyjmujących postać spłaszczonych woreczków (cystern) i rozgałęzionych się kanalików

siateczka śródplazmatyczna szorstka

na jej znajdują się rybosomy, odpowiada za syntezę białek przeznaczonych na eksport

siateczka śródplazmatyczna gładka

nie zawiera rybosomów, synteza lipidów, w tym kwasów tłószczowych, fosfolipidów i steroidów.

rybosomy

nie mają błony, odpowiedzialne za syntezę białek w komórce, składają się z dwóch podjednostek -małej i dużej- zbudowanych z białek i rybosomowego RNA (rRNA)

aparat Golgiego

wiele płaskich, rozszerzonych cystern ułożonych w stos, odpowiada za modyfikowaniu przenoszonych z siateczki białek oraz lipidów, sortowaniu ich oraz upakowaniu w pęcherzyki transportowe

lizosomy

pęcherzyki otoczone jedną błoną, zachodzi w nich trawienie wewnątrzkomórkowe

mitochondria

mają owalny kształt, zachodzi w nich główny etap oddychania tlenowego.

plastydy- podział

plastydy barwne (chloroplasty, chromoplasty) plastydy bezbarwne (leukoplasty)

chloroplasty

ma dwie błony, bierze udział w fotosyntezie

teoria endosymbiozy

mitochondria i plastydy- organelle półautonomiczne, pochodzą od komórek prokariotycznych, które zostały wchłonięte przez komórki swojego gospodarza ponad milion lat temu. Niektóre z pochłoniętych wówczas bakterii nie uległy całkowitemu strawieniu,

dowody teorii endosymbiozy

-podobne wymiary kom. prokariotycznych oraz mitochondriów i plastydów 2. podobieństwo budowy i rozmiarów rybosomów m i p do rybosomów kom prokariotycznych 3. możliwość przemieszczania się DNA z mitochondriów i plastydó do jądra komórkowego

wakuole

pęcherzyki otoczone jedną błoną i wypełnione płynem, uczestniczą w trawieniu wewnątrzkomórkowym, degradacji struktur jej komórek, magazynują chwilowo związki organiczne, gromadzą uboczne produkty przemiany materii

połączenia komórkowe u zwierząt

1. połączenia zamykające 2. desmosomy 3. połączenia szczelinowe

połączenia zamykające

znajdują się na szczytowej części komórki, izolują wewnętrzne środowisko narządu od jego otoczenia

desmosomy

łączą sąsiednie komórki nabłonka, spinając je w sposób mechaniczny

połączenia szczelinowe

zbudowane z kompleksów białkowych tworzą kanały, przez które kontaktuje się cytoplazma sąsiadujących komórek

kariokineza

podział jądra komórkowego

cytokineza

podział cytoplazmy