logika wykłady

logika formalna

klasyczna, modalna, deontyczna, niemonotoniczna, podważalna

logika nieformalna

racjonalność praktyczna

podejście formalistyczne

charakteryzuje przede wszystkim zwolenników pozytywizmu prawniczego, rozumowanie na podstawie metodologii nauk ścisłych

Podejście antyformalistyczne

Argumentacyjne (rozum praktyczny) - zwolennicy teorii argumentacji prawniczej, uważają że rozumowanie prawnicze ma charakter autonomiczny, uważają że wypowiedzi prawne nie mogą być rozpatyrywane w kategorii prawdy i fałszu

Ujęcie opisowe

W ramach logiki rozpatrujemy sposób rozumowania prawników oraz analizujemy go pod kątem logicznym

Ujęcie postulatywne (normatywne)

Postulujemy sposób, w jaki prawnicy powinni rozumować

Logika uzasadniania

Wykorzystanie logiki prawniczej do uzasadniania rozstrzygnięć sądowych i analiz prawnych

Logika Heurezy

Stosowana do kontekstu odkrycia - działań prawników, które poprzedzają wydanie decyzji - znalezienie przesłanek dla owych decyzji

Logika systemowa

System prawa jest często rekonstruowany przy uwzględnieniu pewnych postulatów logicznych - w szczególności, gdy system posiada sprzeczności i braki (system musi być niesprzeczny i zupełny)

Reguły egzegezy

Reguły interpretacyjne; reguły walidacyjne; reguły inferencyjne systemu

Reguły interpretacyjne

Wyznaczają sposób interpretacji językowej, systemowej i funkcjonalnej

Reguły Walidacyjne

Rozstrzygają kwestie kolizji normatywnych - między normami np. lex posterior derogat legi priori)

Reguły inferencyjne systemu

Mają charakter quasi-logiczny, nie są to bezpośrednio reguły logiki formalnej, ale pewną logikę można w tych regułach dostrzec

Arystoteles wymyślił:

Logikę nazw; najwyższe prawa myślenia (zasada tożsamości, zasady sprzeczności, zasada wyłączonego środka); Sylogizm kategoryczny i modalny; Odróżnienie możliwośći jednostronnej i dwustronnej; wnioskowanie z sylogizmu kategorycznego

Zdania asertoryczne

Stwierdzają coś

Zdania modalne

Zawierają funktory "musi" lub "może"

Najwyższe prawa myślenia

Zasada tożsamości (principium identiatis); zasada niesprzeczności (principium non contraditionis); zasada wyłączonego środka (principium tertio exclusi)

Zasada tożsamości (principium identitatis)

Oznaczana wzorem P<->P - każdy byt jest tym, czym jest, ponieważ nie może być czymś innym (problem z nazwami pustymi)

Zasada niesprzeczności (principium non contradictionis)

Ujmowana wzorem ~(p^~p) Mówi ono, zaprzeczenie koniunkcji zdania z jego negacją jest prawdziwe, ponieważ koniunkcja: p ∧ ¬ p jest zdaniem sprzecznym. "Niepodobna, ażeby coś zarazem było i nie było"

Ontologiczna ZS

mówiącą, iż żadnemu przedmiotowi nie może zarazem przysługiwać i nie przysługiwać ta sama cecha, tzn. byt jest niesprzeczny.

Logiczna ZS

twierdzącą, że dwa sądy, z których jeden przyznaje danemu przedmiotowi daną cechę, a drugi nie przyznaje temu przedmiotowi tej cechy, nie mogą być zarazem prawdziwe; „zdania sprzeczne nie mogą być zarazem prawdziwe”, ~ (p ^ ~p)

Psychologiczna ZS

głoszącą, że dwa przekonania, którym odpowiadają dwa sądy sprzeczne, nie mogą istnieć w tym samym czasie w jednym umyśle; „ niepodobna, aby ktokolwiek był jednocześnie przekonany o tym samym, że jest i że nie jest ”.

Zasada wyłączonego środka (principium tertio exclusi)

zapisywane jest wzorem: p∨¬p. dla dowolnego zdania "p" albo prawdziwe jest ono samo, albo prawdziwe jest jego zaprzeczenie.

Dictum de omni et nullo

Zasada w rozumowaniach zakresowych. Co jest prawdziwe dla wszystkich jest prawdziwe dla poszczególnych

Zasada racji dostatecznej (leibniz)

Zasada dot. możliwości uzasadniania twierdzeń, które wygłaszamy - teoria/stwierdzenie są warte tyle, co ich uzasadnienie.

Zasada podwójnego przeczenia (negacji)

Podwójna negacja prowadzi do asercji

Implikacja (fałszywa)

Tylko gdy z prawdy robi się fałsz 1->0

Logika stoików

Założyciel Zenon z Kition, Chryzyp z Soloi, Diodoros Kronos - Stoicy - twórcy pierwszego pełnego systemu logiki zdań (jeżeli ... to ...), definicje negacji, koniunkcji, alternatywy rozłącznej (także wieloczłonowej), logika oparta na aksjomatach

Modus Ponendo Ponens (MPP)

Jeżeli pierwsze to drugie; ale pierwsze: więc drugie ((p →q) ^ p) →q

Modus Tollendo Tollens

Jeżeli pierwsze to drugie; ale nie drugie: więc nie pierwsze,

Realizm

Rzeczy abstrakcyjne istnieją niezależnie od umysłu. Będąc realistami i rozważając pojęcie sprawiedliwości, zakładamy iż pojęcie sprawiedliwości istnieje rzeczywiście i ma określoną naturę, którą możemy poznać.

Konceptualizm

Rzeczy abstrakcyjne to zależne od umysłu pojęcia

Nominalizm

Tylko słowa są uniwersalne

Prawo Dunsa Szkota

~p → (p →q) lub częściej p →(~p →q) - z fałszu wynika wszystko. Implikacja w której poprzednikiem jest zdanie fałszywe jest zawsze prawdziwa.

Brzytwa Ockhama

Nie należy mnożyć bytów ponad konieczność - powinno się redukować teorie do jak najprostszych

Gottfried Wilhelm Leibniz

Projekt uniwersalnego języka symbolicznego - characteristica universalis; prekursor myślenia informatycznego, idea stworzenia maszyny liczącej; Definicja identyczności (x i y są identyczne wtedy i tylko wtedy gdy posiadają te same własności)

Immanuel Kant

Logika Formalna - dziedzina badająca i ustalająca schematy rozumowań niezawodnych (rozumowań w których dochodzi do transmisji prawdy z przesłanek na wnioski); zdania modalne; zdania analityczne i syntetyczne; zdania a priori i a posteriori

Zdanie analityczne

Orzekają coś już zawartego w podmiocie np. Kawaler nie ma żony.

Zdania syntetyczne

Zdania rozszerzające - wychodzą poza wiedzę czysto językową, orzekają coś niezawartego w podmiocie np. Jan ma dwie siostry.

Zdania a priori

uznajemy je niezależnie od naszego doświadczenia - nie potrzebujemy potwierdzenia prawdziwości tych zdań za pomocą zmysłów czy obserwacji.

Zdania a posteriori

są rezultatem wcześniejszego doświadczenia ludzkiego - to doświadczenie stanowi uzasadnienie

Prawa de Morgana

Negacja Koniunkcji i negacji alternatywy

Negacja koniunkcji

Negacja koniunkcji jest równoważna alternatywie negacji ~(p^q) <-> (~p v ~q)

Negacja alternatywy

Negacja alternatywy jest równoważna koniunkcji negacji ~(p v q) <-> (~p ^ ~q)

John Stuart Mill

Przedstawiciel empiryzmu brytyjskiego; koncepcja indukcji eliminacyjnej (metodologia nauk - kanon jedynej zgodności); teoria nazw - wykład o nazwach

Indukcja

Typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie od szczegółu do ogółu - wnioskowanie o prawdziwości racji z prawdziwości następstw

Kanony Milla

Tzw. schematy wnioskowania indukcyjnego. Miały pomóc w rozwiązaniu problemu indukcji. Pozwalają ustalić związki przyczynowe między występowaniem zjawisk różnego rodzaju.

Kanon jedynej zgodności

dotyczy związków pomiędzy przyczyną a skutkiem danego zjawiska

Kanon jedynej różnicy

ma miejsce wtedy, kiedy możemy wskazać warunki niezbędne do zaistnienia danej sytuacji;

Kanon zmian towarzyszących

możemy zastosować wówczas, kiedy zaobserwujemy zmiany w natężeniu zjawiska w zależności od sytuacji towarzyszących;

Idea funkcji prawdziwościowej

funkcji, której dziedziną jest nie zbiór liczb (jak przy funkcjach matematycznych) lecz dwa byty abstrakcyjne, obecnie zwane wartościami logicznymi: prawda (V,1) i fałsz (F,0)

Logika formalna

Bada schematy rozumowań niezawodnych (rozumowań które "nie gubią prawdy")

Logiczna teoria języka (semiotyka logiczna)

Ogólna teoria znaku i znaczenia

Metodologia nauk

Nauka o metodach nauk - analiza czynności i rezultatów badawczych

Entymemat

Rozumowanie, w którym przesłanka potrzebna do tego, aby rozumowanie było poprawne logicznie, nie została wypowiedziana Np. Dzisiaj jest poniedziałek -> jutro jest wtorek

Sylogizm hipotetyczny

wnioskowanie, w którym głównym funktorem jest implikacja (której celem jest wyrażenie, iż mamy do czynienia z wnioskowaniem). Po lewej stronie formuły sylogizmu hipotetycznego są przesłanki wnioskowania, po prawej jest wniosek.

Logika Klasyczna

KRZ, klasyczny rachunek predykatów, KRP jest nadbudowane nad KRZ. Obydwa z tych rachunków obowiązują te same zasady.

Logika nieklasyczna

Nie jest to logika dwuwartościowa (0/1) lub gdy jest probabilistyczna (w %); dotyczy wypowiedzi, które nie posiadają wartości logicznej np. logiki pytań; logika nie spełnia jakiegoś z podstawowych praw logiki klasycznej

Semiotyka logiczna

Ogólna teoria znaku i znaczenia dzieli się na trzy działy

Syntaktyka/Syntaksa (gramatyka) (semiotyka logiczna)

Najbardziej abstrakcyjna; bada relację pomiędzy znakami na poziomie struktury, reguły poprawnego przekształcania i budowania wyrażeń językowych.

Semantyka (semiotyka logiczna)

Średnio abstrakcyjna; bada relację między symbolem a jego znaczeniem oraz jego odniesieniem (przedmiotem o którym symbol może być orzekany).

Pragmatyka (Semiotyka)

Najmniej abstrakcyjna; bada relację między znakami a tymi, którzy je nadają lub odbierają oraz rzeczywistością "trójkąt komunikacji". Dopiero na poziomie pragmatyki można mówić o funkcji performatywnej

Norma według Johna Austina

Norma jako rozkaz suwerena + nawyk posłuchu - interpretacja na płaszczyźnie czysto syntaktycznej

Norma według szkoły poznańskiej, Zygmunta Ziembińskiego

Wyrażenie (jednoznacznie) określające kto, w jakich okolicznościach, jak powinien się zachować - norma definiowana na płaszczyźnie semantycznej - skupiamy się na treści normy - znaczeniu

Norma według Jerzego Wróblewskiego

Wypowiedź której znaczeniem jest wzór powinnego zachowania - definiowana na płaszczyźnie semantycznej - skupiamy się na treści normy/znaczeniu

Norma według Marka Zirk-Sadowskiego

Norma jako wypowiedź, która spełnia funkcję wpływającą (sugestywną) wobec adresatów, nakłaniając ich do pewnego zachowania - definiowana na płaszczyźnie pragmatycznej (przez funkcję jaką spełnia)

Metodologia nauk

Ostatnia z dyscyplin w ramach logiki; nauka o metodach nauk (analiza czynności i rezultatów badawczych) Dwa typy metodologii: Metodologia pragmatyczna i metodologia apragmatyczna

Metodologia pragmatyczna

Czynności badawcze (metody prowadzenia badań naukowych przez naukowców)

Metodologia apragmatyczna

Analizy rezultatów - tez, twierdzeń itp.

Zasada racji dostatecznej

"nic nie istnieje bez racji, zaś każda prawda może i powinna zostać uzasadniona za pomocą prawd pierwotniejszych"; ZRD to jedno z najwyższych praw myślenia

Logiczna teoria języka

Język jako system znaków, scharakteryzowany przez słownik, reguły gramatyczne oraz semantyczne (znaczeniowe)

Język naturalny

Język etniczny np. polski angielski niemiecki

Język sztuczny

KRZ i KRP

Mieszany

np. Esperanto

Cechy języków naturalnych

Spontaniczność; Wyrażenia definiowane ostensywnie (wskazują jego desygnat); Uniwersalność; Wyrażenia okazjonalne (np. dzisiaj); zmienność znaczeń; nadmiarowość; intensjonalność

Zdania w sensie logicznym

Posiadają wartość logiczną (0 lub 1); normy, dyrektywy, problem wypowiedzi niezupełnych - trzeba konkretyzacji lub kwantyfikacji; Zdania analityczne i zdania syntetyczne; zdania aprioryczne i zdania aposterioryczne

Język przedmiotowy

(język pierwszego stopnia) to język w którym odnosimy się do rzeczywistości pozajęzykowej

Metajęzyk

(język drugiego stopnia) to język służący do opisu jakiegoś innego języka

Język prawny

język w którym formułowane są teksty prawne

Język prawniczy

język w którym analizowane są teksty prawne, w którym mówimy o prawie (metajęzyk w stosunku do języka prawnego)

Langue

Język jako system znaków mający charakter konwencji (faktu społecznego) - badany synchronicznie (badany w danym momencie) lub diachronicznie (analizy historyczno-porównawcze)

Parole

Zalicza się do niego język prawny i prawniczy; wypowiadanie, komunikacja, praktyczne posługiwanie się langue

Linguistic competence

Zdolność danego człowieka do tworzenia wyrażeń w danym języku, rozumienia go (przede wszystkim natvie speakerzy)

Linguistic performance

wykonawstwo językowe; akty komunikacji możliwe dzięki posiadaniu linguistic performance

Semantyka referencjalna

Aby zrozumieć wyrażenie, musimy wyjść poza język

Semantyka niereferencjalna

Wyjście poza język nie jest konieczne dla zrozumienia wyrażenia

Nurt kognitywistyczny

nurt ten przyjmuje, iż norma posiada wartość poznawczą i można mówić o niej w kategoriach prawdy/fałszu. W nurcie tym wyodrębniamy dwie strategie: supernaturalizm i naturalizm

Naturalizm

u podstaw norm leżą pewne fakty i/lub zjawiska empiryczne. Norma wyraża relacje o charakterze faktycznym, mo być redukowana do faktów empirycznych.

Nurt antykognitywistyczny

nurt ten zakłada, iż normy nie posiadają jednoznacznej wartości poznawczej prawda/fałsz. Dwie strategie to tutaj: emotywizm i preskryptywizm

Emotywizm (nurt antykognitywistyczny)

wypowiedzi o charakterze normatywnym nie posiadają żadnej wartości poznawczej, są pewną fikcją znaczenia, mają wpływ na nasze zachowanie, ale nic nie znaczą (czyste emotywy).

Preskryptywizm (nurt antykognitywistyczny)

z jednej strony normy nie mają znaczenia opisowego/poznawczego z drugiej posiadamy pewne analogie przypisujące im analogony prawdziwości.

Klasyczna teoria prawdy (teoria korespondencyjna/zgodności) - Arystoteles

Prawdziwość zdania polega na jego zgodności z rzeczywistością (wiodąca teoria prawdy, jedyna "niekryterialna" - nie podaje kryterium prawdziwości)

Kryterialne koncepcje prawdy

Prawdziwość zdania polega na spełnieniu przez zdanie (myśl) pewnych kryteriów

Teoria oczywistości (zagadnienie prawdy) - Kartezjusz

"myślę, więc jestem" - oczywistość to coś jasnego i wyraźnego; oczywistość jest kryterium prawdy, jeśli coś nie jest jasne i wyraźne to nie może być prawdziwe

Koherencyjna teoria prawdy -

Wiek XIX - kryterium prawdy jest spójność ze zdaniami wcześniej uznanymi za prawdziwe (spójność to niesprzeczność plus powiązanie treściowe)

Pragmatyczna teoria prawdy - William James

Kryterium prawdziwości jest użyteczność (zdanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy gdy jest użyteczne)

Teoria zgody powszechnej - Jurgen Habermas

Kryterium prawdziwości jest powszechna zgoda (nie wszyscy żyjący ludzie muszą się na nie zgadzać - byłoby to nierealistyczne, powinni się zgadzać wszyscy eksperci w danej dyscyplinie)

Teoria konsensualna prawdy

Kryterium prawdziwości jest konsens uzyskany racjonalnym dyskursem praktycznym

Semantyczna koncepcja Alfreda Tarskiego

Najsłynniejsza, XX-wieczna teoria prawdy. Zdanie stwierdzające "p" jest prawdą tylko i tylko wtedy gdy p jest prawdą -

Prawda w sensie ontologicznym - św. Augustyn

Prawdziwe jest wszystko to, co istnieje

Kumulatywizm (koherencyjna koncepcja prawdy)

Każde nowe odkrycie jest tylko wzbogaceniem istniejących już teorii - kumulatywistyczna zasada korespondencji - nowa teoria, żeby zostać przyjętą musi wchłonąć starą teorię jako swój szczególny przypadek

Antykumulatywizm (koherencyjna koncepcja prawdy)

Nauka to proces, który rozwija się poprzez krytykę tego, co zastane i formułowanie nowych teorii, a więc przez przełamanie paradygmatu - rewolucję naukową

Nazwa

Wyraz lub wyrażenie jest nazwą = nadaje się na podmiot lub orzecznik w zdaniu "X jest Y"

Desygnat nazwy

to każdy przedmiot, o którym (w stosunku do którego) można orzec zgodnie z prawdą językową

Zakres nazwy

Zbiór wszystkich desygnatów danej nazwy

Zbiór w sensie dystrybutywnym

Zbiór elementów posiadających wspólne cechy

Zbiór w sensie kolektywnym

Zbiór elementów należących do całości złożonej

Model semantyczny

rola kontekstu (decyduje o tym jakie desygnaty zaliczamy do zakresu)

Nazwy proste

Składają się z jednego wyrazu

Nazwy złożone

Składają się z jednego lub dwóch wyrazów

Nazwy konkretne

Nazwy przedmiotów (rzeczy oraz osób), oraz czegoś co sobie wyobrażamy jako rzecz albo osobę np. Bóg Olimpijski ((np. KREDENS))

Nazwy abstrakcyjne

Każda nazwa, która nie jest nazwą konkretną np. Burza

Nazwy puste

Nie posiadają ani jednego desygnatu np. Krasnoludek

Nazwy jednostkowe

Posiadają pojedynczy desygnat np. Adam Mickiewicz

Nazwy ogólne

Posiadają dwa lub więcej desygnatów np. sosna

Nazwy indywidualne

Nazwa nie posiadająca definicji słownikowej, znaczenia językowego - nie da się zidentyfikować jej desygnatu wyłącznie za pomocą wiedzy językowej np. Katowice, Alpy, Merol

Nazwy generalne

Posiada znaczenie językowe i definicję słownikową np. górnik, auto, śnieżyca

Nazwy hybrydowe

Powstaje z połączenia indywidualnej i generalnej - jest nieco bardziej zbliżona charakterem do nazwy indywidualnej, bo znajomość wiedzy językowej nie wystarcza zidentyfikować desygnat nazwy hybrydowej

Nazwy ostre

Ma "pusty brzeg" np. prawnik - takie co do których użytkownik nie ma wątpliwości czy może je nazwać tą nazwą czy nie KAŻDA NAZWA PUSTA JEST OSTRA

Nazwy nieostre

Ma "niepusty brzeg" Użytkownik ma wątpliwości językowe czy może tak nazwać np. stary przyjaciel (od jakiego progu staje się on stary)

Rodzaj nieostrości - Skalarna

Jedna własność stopniowalna - stary pies, młody pies

Rodzaj nieostrości - Wielokierunkowa

(wiele własności stopniowalnych): katastrofa

Rodzaj nieostrości - Wielostronna

(pole semantyczne): sprawca–współsprawca-sprawca kierowniczy–podżegacz–pomocnik–nieostre niejasne granice pomiędzy jednym pojęciem a drugim będącym na tym samym polu semantycznym

Rodzaj nieostrości - Struktura otwarta

potencjalna nieostrość: otwarta struktura pojęć np.: prawnych i prawniczych to potencjalna nieostrość–podważalność np.: pojazd (zakaz pojazdów w parku)

Skrajny realizm pojęciowy

"spór o uniwersalia" - Wywodzi się od Platona - realizm - pojęcia abstrakcyjne istnieją realnie; skrajny pojęcia abstrakcyjne istnieją samoistnie (mają desygnaty w formie idei) i nie potrzebują żadnego nośnika

Umiarkowany realizm pojęciowy

Wywodzi się od arystotelesa - umiarkowany bo pojęcia abstrakcyjne mają desygnaty ponieważ mają nośniki - inne byty, którym można przypisać to pojęcie - pojęcia abstrakcyjne istnieją niesamoistnie np. sprawiedliwość

Konceptualizm

Nazwy abstrakcyjne posiadają desygnaty, ale tymi desygnatami są wyłącznie pewne treści umysłowe (brak desygnatów w świecie realnym) np. desygnatem nazwy „mądrość” jest pojęcie mądrości, istniejące w naszym umyśle.

Nominalizm

nazwy abstrakcyjne są wyłącznie nazwami i nie posiadają żadnych desygnatów (tzn. wszystkie nazwy abstrakcyjne są nazwami pustymi)

Synonimy (definicja w sensie logicznym)

Nazwy równoznaczne, tzn. zakresy tych nazw są identyczne (np. dobrobyt - dostatek)

Homonimy (definicja w sensie logicznym)

Wyrazy wieloznaczne, których poszczególne znaczenia nie są ze sobą powiązane (np. golf, granat)

Polisemy (definicja w sensie logicznym)

wyrazy wieloznaczne, których poszczególne znaczenia są ze sobą powiązane treściowo (np. okno - w budynku albo okno programu komputerowego) - wyspa - masa lądowa lub wyspa kuchenna

Stosunki międzyzakresowe

Stosunki między zakresami nazw

Klasa uniwersalna (uniwersum)

Jest to zbiór pełny (każdy przedmiot/desygnat należy do tego zbioru) np. student (S) i nie-student (S') = zbiór pełny (uniwersum)

Równoważność

Zachodzi gdy zakresy nazw A i B są identyczne (wzajemne zawieranie się zakresów - np. auto i samochód)

Nadrzędność

Zachodzi gdy nazwa jest nadrzędna względem B (zakres nazwy B zawiera się w zakresie nazwy A) np. Prawnik i Adwokat

Podrzędność

Zachodzi gdy nazwa A jest podrzędna względem B (nazwa A zawiera się w nazwie B) np. Adwokat i Prawnik (JEST TO PRZECIWIEŃSTWO NADRZĘDNOŚCI)

Niezależność

Specyficzny stosunek zakresowy (jedyny w którym występują wszystkie 4 KATEGORIE) des. AB, A'B, AB' i A'B' np. Poliglota i Prawnik ___ Zakres nazwy A nie zależy od B i vice wersa

Podprzeciwieństwo

Od niezależności różni się tym, że nie ma w nim klasy nie-A, nie-B (A'B') np. Lekarz i Nie-kardiolog

Sprzeczność

Zachodzi gdy całe uniwersum składa się z zakresów nazw A i B i się wzajemnie wykluczają (B=A') np. Kobieta i mężczyzna

Przeciwieństwo

Zakresy nazw A i B nie pokrywają się w żadnym stopniu np. Włoch i Francuz

Logika pytań

Logika Erotetyczna - Kazimierz Ajdukiewicz

Pytanie

To wyrażenie zbudowane z partykuły pytajnej oraz zdania w sensie logicznym lub fragmentu takiego zdania zakończone pytajnikiem

Schemat odpowiedzi

Funkcja zdaniowa, wyznaczona przez treść pytania i partykułe pytajną

Pytania pozbawione schematu odpowiedzi

Pytania otwarte np. co sądzisz o kampanii prezydenckiej?

Pytania rozstrzygnięcia

Partykuła "czy" lub inwersja; mogą być jedno- lub dwuczłonowe

Pytania dopełnienia

Zawierają inne niż "czy" partykuły

Pytania rozstrzygnięcia dwuczłonowe

Mają dwie możliwe odpowiedzi (tak/nie), które pozostają w sprzeczności

Pytania rozstrzygnięcia jednoczłonowe

Mają 3 lub więcej możliwych odpowiedzi, które pozostają w przeciwieństwie np. Czy Wisła przepływa przez Kraków, Wrocław i Poznań

Pytania zamknięte

Posiada schemat odpowiedzi - każde pytanie rozstrzygnięcia jest zamknięte (max 2 odp.)

Pytania otwarte

Nie posiada schematu odpowiedzi - każde pytanie otwarte jest pytaniem dopełnienia

Pytanie proste

Chodzi nam o uzyskanie jednej informacji

Pytanie złożone

Chodzi nam o uzyskanie więcej niż jednej informacji

Pytanie właściwie postawione

Pytanie którego założenie (twierdzenie, którego prawdziwość przyjmujemy, gdy stawiamy na serio dane pytanie) jest prawdziwe/trafne

Pytanie niewłaściwie postawione

Pytanie, którego założenie (twierdzenie, którego prawdziwość przyjmujemy, gdy stawiamy na serio dane pytanie) jest fałszywe/mylne

Pytania sugestywne

Może polegać na nakierowaniu odpowiadającego na udzielenie określonej odpowiedzi, przekazywanie pewnych, nieznanych lub zapomnianych przez odpowiadającego informacji/wpływanie na jego oceny lub stosunek do czegoś

Eroteza (pytanie retoryczne)

Nie oczekujemy odpowiedzi uznając ją za oczywistą (wyraża pogląd lub sugestię) - np. czy wiesz która jest godzina?! (do hałasującego w nocy)

Erotema (pytanie retoryczne)

Wymaga jednoznacznej odpowiedzi - tak albo nie i służy zdobyciu przewagi w dyskusji/sporze np. Czy mnie kochasz?

Ajtiologia (pytanie retoryczne)

Zadanie pytania sobie samemu i udzielenie na nie oczywistej odpowiedzi (?) np. Czy można przyjąć, że mój klient przyznał się do popełnienia przestępstwa? Oczywiście że nie.

Aporia (pytania retoryczne)

Retoryczne wyrażenie (zazwyczaj pozornych wątpliwości lub niepewności np. Czy ta okrutna zbrodnia ma pozostać bez kary?

Odpowiedzi prawdziwe/fałszywe

Odpowiedź prawdziwa zgodna z rzeczywistością, fałszywa jest niezgodna z rzeczywistością - czasem powyższe kryteria krzyżują się z kryterium subiektywnym (odpowiedzi szczere/nieszczere)

Odpowiedzi właściwe

Odpowiedź właściwa (ścisła, bezpośrednia) to zdanie zbudowane wg. schematu odpowiedzi, w którym niewiadoma pytania X jest zastąpiona przez jakąś wartość, należącą do zakresu niewiadomej pytania)

Odpowiedzi niewłaściwe

To każda odpowiedź o innej budowie lub w której zastąpiono niewiadomą pytania X przez wartość nie należącą do zakresu niewiadomej pytania (kto odkrył amerykę? - nie wiem)

Odpowiedź całkowita wprost

Odpowiedź właściwa (zgodna ze schematem z niewiadomą zastąpioną przez wartość należącą do zakresu niewiadomej pytania)

Odpowiedzi całkowite nie wprost

Odpowiedź z której wynika odpowiedź właściwa np. Jaki obywatel Polski zdobył nagrodę Nobla z fizyki? - "Polka, która odkryła rad i polon."

Odpowiedzi częściowe

Pozwala wykluczyć niektóre odpowiedzi właściwe (ale nie jest całkowitą nie wprost) - np. Nie był nim Jan Czochralski

Odpowiedzi znoszące fałszywe (mylne, błędne) założenia pytania

np. Kto jest królem Francji - Francja nie jest królestwem i nie ma aktualnie króla

Relacja

Zależność która zachodzi pomiędzy przedmiotami; symbol xRy

Przykłady relacji

Rówieśnictwo, pokrewieństwo, bycie starszym, bycie wyższym, stosunki zakresowe

Dziedzina relacji

Zbiór wszystkich podmiotów (poprzedników relacji) pozostających w określonej relacji z innymi przedmiotami (następnikami relacji)

Przeciwdziedzina relacji

Zbiór wszystkich następników relacji do których co najmniej jeden przedmiot (poprzednik relacji) pozostaje w określonej relacji

Pole relacji

Suma dziedziny i przeciwdziedziny relacji

Konwers relacji

Relacja odwrotna; relacja, która zachodzi między y a x

Zwrotność

np równość w zbiorze liczb

Przeciwzwrotność

Dana relacja nigdy nie jest zwrotna np. relacja bycia przodkiem - nikt nie może być własnym przodkiem

Niezwrotność

Dana relacja może być zwrotna lub może nie być zwrotna, w zależności od tego, w jakim obszarze pola relacji ją rozpatrujemy np. Relacja darzenia sympatią - można darzyć siebie samego sympatią lub nie

Równoważność zakresowa

Zakres nazwy X taki sam jak zakres nazwy Y (np. zakres nazwy ziemniak równoważny nazwie kartofel)

Symetryczność relacji

Relacja funkcjonuje w obie strony: ta sama relacja zachodząca pomiędzy x i y (xRy) zachodzi pomiędzy y i x (yRx)

Relacje symetryczne

Pokrewieństwo

Relacje przeciwsymetryczne

Typy relacji które nigdy nie są symetryczne np bycie starszym

Relacje niesymetryczne

Dana relacja może być symetryczna lub może nie być symetryczna, w zależności od tego, w jakim obszarze pola relacji ją rozpatrujemy np. bycie lubianym

Przechodniość (tranzytywność)

Czy jeżeli dana relacja zachodzi pomiędzy x i y oraz y i z too zachodzi pomiędzy x i z

Relacje przechodnie

np bycie starsym (matka starsza od córki, córka starsza od syna, matka starsza od syna)

Relacje nieprzechodnie

Dana relacja może być przechodnia lub może nie być przechodnia, w zależności od tego, w jakim obszarze pola relacji ją rozpatrujemy np. Bycie znajomym/najbliższym sąsiadem

Relacje przeciwprzechodnie

Dana relacja nigdy nie jest zwrotna np. bycie matką, bycie babcią

Spójność (relacje)

Czy relacja zachodzi (w jakimś kierunku) pomiędzy dwoma dowolnymi elementami jakiegoś zbioru (to czy relacja jest spójna czy nie zależy od tego, na jakim określona jest zbiorze)

Relacje spójne

Np. Relacja bycia większym w zbiorze liczb naturalnych - wybranie dwóch dowolnych liczb z takiego zbioru gwarantuje wybranie jednej mniejszej i drugiej większej - relacja bycia większym będzie spajać wszystkie pary elementów w zbiorze

Relacje niespójne

np. bycie starszym w zbiorze, w którym są rówieśnicy - "na dwoje babka wróżyła" - nie gwarantuje zajścia relacji bycia starszym pomiędzy członkami tej pary (można wybrać rówieśników)

Relacja równościowa

zwrotna, symetryczna i przechodnia (np. rówieśnictwo w zbiorze ludzi)

Relacja słabo porządkująca

Przeciwzwrotna, przeciwsymetryczna, przechodnia i niespójna (np bycie starszym w zbiorze w którym są rówieśnicy)

Relacja silnie porządkująca

Przeciwzwrotna, przeciwsymetryczna, przechodnia i spójna (bycie starszym w zbiorze, w którym nie ma rówieśników)

Podział logiczny

Proces myślowy, polegający na dobraniu nazw podrzędnych do nazwy, której zakres dzielimy w ten sposób, żeby zakresy tych nazw podrzędnych się wykluczały, a ich suma dawała zakres nazwy dzielonej

Podział naturalny

Dokonywany w oparciu o naturalne kryterium, co sprawia że desygnaty należące do zakresów takich naturalnych podziałow są do siebie zwykle podobne na wielu płaszczyznach

Podział sztuczny

Dokonywany w oparciu o sztuczne kryterium, co sprawia że desygnaty należące do zakresów takich sztucznych podziałów zwykle mają niewiele wspólnego

Totum divisionis

Całość dzielona (nazwa, której zakres dzielimy)

Membra divisionis

Nazwy podrzędne

Fundamentum divisionis

Kryterium (podstawa) podziału; aby podział był poprawny, musi mieć jedno ostre kryterium

Podział dychotomiczny

Rodzaj podziału logicznego - podział zakresu nazwy na desygnaty posiadające pewną cechę i te jej nie posiadające (np. podział zwierząt na słonie i nie-słonie) - zawsze jest poprawnych podziałem logicznym, ponieważ zawsze jest zupełny i rozłączny

Klasyfikacja

Wielostopniowy (skrzyżowany) podział logiczny

Typologie

Uporządkowanie oparte na podobieństwie do pewnego przedmiotu wzorcowego, zwanego "typem idealnym"

Typy idealne (Max Weber)

To instrument myślowy, pozwalający na opracowanie danych empirycznych w drodze ich systematyzacji np. Arnold Schwarzenegger, Mariusz Pudzianowski - "typy idealne" dla pojęcia atletyczny

Typy legitymizacji władzy państwowej

Charyzmatyczna, tradycyjna, legalistyczna

Podziały definicji

Wedle rodzajów, stylizacji, budowy, funkcji (celów)

Definicje w stylizacji

Przedmiotowej - język przedmiotowy; semantycznej - tylko definiendum w cudzysłowie np. "leukocyt" to...; słownikowej definiendum i definiens w cudzysłowie np. "leukocyt" to "..." (gdy nie ma cudzysłowia to język przedmiotowy)

Podział definicji według budowy

Definiendum - człon definiowany; spółka definicyjna - zwrot wyrażający identyczność lub równoważność; Definiens - człon definiujący

Definicje równościowe

Zbudowana wedle schematu definiendum+spółka definicyjna+definiens - wizualnie składa się z jednego zdania - charakteryzuje warunek eliminowalności/przekładalności - można stosować przemiennie definiendum i definiens

Definicje wyraźne

Definicje równościowe w których definiendum występuje tylko ten wyraz/wyrażenie, które jest definiowane

Definicje klasyczne

Definicja składająca się z rodzaju i różnic; A jest to B mające cechy C - wybiera się rodzaj jak najbliższy gatunkowi który definiuje.

Definicje nieklasyczne

definicje przez wyliczenie (zakresowe lub enumeratywne) np. definicja ordynacji podatkowej: za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych itd.

Definicje kontekstowe

Definicje równościowe w których definiendum występuje wyraz/wyrażenie definiowane w otoczeniu innych wyrazów

Definicje nierównościowe

każda definicja, która ma budowę nieprzystającą do schematu definicji równościowej (definiendum+spójka definicyjna+definiens). Może być więcej niż jednozdaniowa.

Definicje cząstkowe (częściowe)

wyjątkowo dozwolona do użytku przez prawodawcę. Podaje tylko niektóre kryteria zastosowania definiowanego terminu = termin definiowany pozostaje nieostry.

Definicje indukcyjne (rekurencyjne)

składają się z 2 części: warunku wyjściowego (przedmioty do zakresu nazwy definiowanej) i warunku indukcyjnego (pośrednio wskazuje inne przedmioty należące do zakresu przez wskazanie relacji, w jakiej pozostają z przedmiotami w kierunku wyjściowym

Definicje przez postulaty (aksjomatyczne)

Składają się z 2 lub więcej zdań zawierających wyrażenie definiowane. prawdziwe (jako aksjomaty) a nie prawdziwe w relacji do rzeczywistości) i zgodnie z semantyką polskiego języka prawnego i ich współprawdziwość określa znaczenie wyrażenia definiowanego.

Zdania asertoryczne

Stwierdzające istnienie pewnego stanu rzeczy

Zdania apodyktyczne

Stwierdzające konieczność (albo niemożliwość) pewnego stanu rzeczy (Kp)

Zdania problematyczne

Stwierdzające możliwość (albo niekonieczność) pewnego stanu rzeczy

Możliwość dwustronna

Możliwe, że p implikuje, że możliwe że ~p (np. Jan zakocha się w Zosi. Możliwe że "jan nie zakocha się w Zosi")

Możliwość jednostronna

Nie wyklucza konieczności (logia modalna przyjmuje)

Stylizacja de re

Każdy człowiek musi umrzeć/ Jan może zdać egzamin

Stylizacja de dicto

Konieczne, że każdy człowiek umrze/ Możliwe, że Jan musi umrzeć

Zdania deontyczne

Zdania stwierdzające, że pewien czyn jest nakazany, zakazany lub dozwolony z uwagi na normy pewnego systemu

Uzasadnianie bezpośrednie

Spostrzeżenia, obserwacje, eksperymenty naukowe, konwencje terminologiczne, oczywistość, intuicja

Wnioskowanie pośrednie

Więcej niż jedna przesłanka -> wniosek/wnioski (np. wnioskowanie z sylogizmu kategorycznego)

Wnioskowanie entymematyczne

Wniosek W wynika entymematycznie ze zbioru przesłanek P1... Pn ze względu na przesłankę Pn+1